تبریز موجودی زنده است که از قدیم همواره نفس در نفس مردمانش داشته تا شکوه تاریخی اش را اکنون به نظاره بنشینیم. قدمت تاریخی بالا و مهد تمدن بودن شهر تبریز موضوعی است که نیاز به ادله و دلیل ندارند چرا که آفتاب دلیل آفتاب است و بس.
نقاط عطف تاریخ تبریز را میتوان اینگونه عنوان کرد که تبریز در روزگار باستان مهدگاه تمدن های سومریان، اورارتوریی ها و مادها بوده که به مرور زمان تمدن های گوناگونی بر بستر آن ها سر تعظیم فرود آوردند.
بعد از اوج حکومت سلجوقیان در تاریخ دور در این شهر، در تاریخ میانی در حدود ۵۰۰ سال قبل حکومت صفویه از این شهر سربرآورده و تبریز پایتخت جهان اسلام لقب گرفت .
در هنگامه میانی تاریخ نیز تبریز با برآمدن قاجار به عنوان نماد مدرنیته و آغاز تفکر و آگاهی مدرن با عباس میرزا که در واقع معلم و پرورنده امیر کبیر بود سر برآورده و مکتب تبریز در هنرها و تفکرات گوناگون خود را در جهان مطرح کرد و حال این شهر به عنوان پایتخت گردشگری سال ۲۰۱۸ کشورهای اسلامی برگزیده شد.
تبریز آثار تاریخی و دیدنی بسیاری از این شکوه، اکنون به خود دارد و حیف است به تبریز وارد شویم و از تک تک بناها و آثار بجا مانده دیدن نکنیم. البته تعداد بناهای تاریخی آنچنان زیاد است که بدون برنامه ریزی منظم شاید از قلم بیفتند.
برای دیدن از تک تک این بناها و اماکن تاریخی ۵ محور اصلی گردشگری تعریف شده است. که بازدید از هر یک از این پنج مسیر به طور متوسط سه تا پنج روز به طول می‌انجامد، بازدید از این محورها دست‌کم ۱۵ روز گردشگری مفید و خاطرانگیز را در شهر تبریز فراهم خواهد کرد؛ این در حالی است که تنها با در نظر داشتن وسعت مساحت ۲۷ هکتاری، به جرات میتوان گفت بازدید از این مراکز تاریخی، حتی برای شهروندان آشنا با این مراکز، در کمتر از یک هفته میسر نیست. با سیری در برخی از این اماکن تاریخی تبریز به گوشه ای از تمدن و فرهنگ آن در گذر زمان پی می بریم.
نخستین محور گردشگری تبریز عبارت است از «چهارراه شهید بهشتی، موزه عصرسنگی، رهلی بازار، درب خیابان، برج یانقین، میدان دانشسرا، درب باغمیشه، کوچه حرم‌خانه، بازار کفاشان و بازار بزرگ تبریز» که در مجاورت محور دوم «درب گجیل، باغ گلستان، خانه کمپانی‌ها، مغازه‌های سنگی، درب مهادمهین، ارگ علیشاه، مصلای تبریز، خیابان فرودسی، مسجد استاد شاگرد، بازار تربیت، مسجد قزلی، بازار گرجی‌لر و بازار بزرگ تربیت» واقع شده است.
محور سوم شامل «کلیسای ارامنه، سرکیس، آوانجلیکا، ارگ علیشاه، مصلا، درب‌نوبر، عمارت شهرداری، بازار کره‌نی‌خانه، مسجد شهدا، بازار امیر و بازار تاریخی شهر» است که بخش‌هایی از آن با محور سوم، شامل «بنای اسناد ملی، میراث فرهنگی و گردشگری، خانه صدر، خانه ختایی‌ها، خانه علی مسیو، خانه شهردار، دانشکده هنر و معماری، خانه نیکدل، خانه سلمانی، خانه حیدرزاده، عمارت شهرداری، درب نوبر، حمام نوبر، بازار تربیت، بازار شیشه‌گرخانه، میدان نماز، خانه مشروطه، خانه کلکته‌چی، مسجد جامع تبریز و بازار بزرگ» مرتبط است.
پنجمین مسیر گردشگری نیز شامل «خانه‌پروین اعتصامی، موزه‌قاجار، مجموعه مقبره‌الشعرا، پارک قائم‌مقام، خانه شربت‌اوغلی، درب باغمیشه، کارگاه سفال استاد قابچی، خانه ثقهالاسلام، مسجد صاحب‌‌الامر، مجموعه میدان صاحب‌آباد، بازار شتربان، درب شتربان و بازار بزرگ تبریز» است.
بیش از ۱۰۰ ها بنا و اثر تاریخی در این پنج مسیری گردشگری نهفته است که گاها با شهرت جهانی ثبت یونسکو هستند و گاها چنان مجهول و ناشناخته باقی مانده اند که در این عصر نا انصاف که با کمبود بودجه، ادارات و موسسات دست و پنجه نرم می کنند غبار فراموشی بر رویشان نشسته و آنچنان که باید و شاید به این بنا ها پرداخت نشده است. ولی با این وجود دیدنشان خالی از لطف نیست و هر کدامشان کوله باری از تاریخ و گذشته در سینه خود دارند. در این مجال کوتاه سعی ما این است باهم سری بزنیم به نمونه های از این آثار برجای مانده از قرون و اعصار که با هم می خوانیم:
خرید از عمق تاریخ در بزرگترین مجموعه تاریخی به هم پیوسته
یکی از مشهور ترین و با صلابت ترین اثر تاریخی تبریز و شاید مهمترین آن بازار تاریخی تبریز است. جالب است بدانید این اثر تاریخی در مسیر گذر جاده ابریشم احداث شد. وارد بازار که از هر گوشه ی آن بشوی حال و هوای دیگر دارد. زندگی در بازار در حال جریان است با تمام های و هوی های صاحبان حجره ها و مردم. اگر دنبال چیز خاصی گشته اید و در کل شهر پیدا نکرده اید محال است در بازار نیابید.
تمامی مسیرهای گردشگری پنجگانه تبریز، مسیر نهایی، منتهی به بازار بزرگ تبریز است چرا که این اثر تاریخی، تجاری و اقتصادی علاوه بر اینکه به عنوان بزرگترین بازار سرپوشیده تاریخی جهان محسوب شده، با زیبایی‌های منحصر به فردی که دارد هر بیننده‌ای را مجذوب خود می‌کند.
بازار تاریخی تبریز که به عنوان بزرگترین سازه به هم پیوسته جهان و بزرگترین بازار سرپوشیده جهان شناخته و به ثبت رسیده است، با حدود یک میلیون مترمربع مساحت، شایسته عنوان بزرگترین سازه سرپوشیده جهان است.
این بنای شگفت انگیز تاریخی که به علت قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم از قرن‌ها پیش بنا شده و پس از زلزله مهیب تبریز دوباره تجدید بنا شده است، برای درک عظمت این بنا کافی است بدانیم که ۲۳ کاروانسرا، ۲۲ دالان، ۲۰ تیمچه، ۲۸ مسجد، ۸ مدرسه، ۷ بازارچه، ۵ حمام، ۲ یخچال و یک زورخانه دارد.
معماری بی نظیر و چشم نواز هر یک از دالان‌ها، تیمچه‌ها، حجره‌ها، کاروانسراها و… هر کدام منحصر به فرد بوده و معنی و مفهوم خاصی دارد که بر زیبایی‌هایی آن افزوده است.
اگر به تبریز سفر کردید، سیاحت در فضای تاریخی و دیدنی بازار و خرید از حجره‌های سنتی آنرا در اولویت برنامه سفر خود قرار دهید.
مسجد کبود فیروزه جهان اسلام
یکی دیگر از اماکنی که هر گردشگر در سفر به تبریز از آن بسیار شنیده، مسجد کبود( گوی مسچیدی) است که مطمنا ولع دیدن از آن یکی از عوامل مسافرتش به این کهن شهر بوده است. این مسجد در کنار اماکن تاریخی چون موزه عصر آهن و موزه آذربایجان قرار دارد که از محوطه هایشان به هم متصل اند. قرار گرفتن این سه مجموعه تاریخی چنان مجموعه بی نظیری را در کنار هم ایجاد کرده که شاید کمتر نمونه چنینی در جهان وجود داشته باشد.
مسجد کبود از نمونه‌های منحصر به فرد معماری کهن ایرانی و تنها بنایی است که از دوره فرمانروایی قراقویونلوها در پایتخت آنها، یعنی تبریز، باقی مانده است. زیبایی‌های معماری این مسجد چنان جالب و جذاب است که پس از گذشت قرن‌ها و نیز صدماتی که بر ساختار آن وارد آمده است، هر انسان صاحب ذوقی را متحیر و مبهوت می‌سازد.
بارزترین ویژگی مسجد کبود و شهرت وافر آن با معماری ویژه تلفیقی و اعـجاب‌انگیزش بیشتر به دلیل کاشی‌کاری معرق و تلفیق آجر و کاشی، اجرای نقوش پرکار و در حد اعجاز آن است که زینت‌بخش سطوح داخلی و خارجی بنا است.
موزه آذربایجان دومین موزه باستان شناسی ایران
بعد از گذر از مسجد کبود و در دیوار به دیوار آن، مهمترین موزه تبریز قرار دارد. موزه آذربایجان یکی از مهمترین موزه‌های ایران و دومین موزه باستان‌شناسی کشور پس از موزه ملی ایران شناخته می‌شود که در آن آثار مربوط به هزاره‌های پیشین تا دوره اسلامی به معرض نمایش در آمده است.
تاریخچه ایجاد موزه در شهر تبریز به سالهای ۱۳۰۶ و ۱۳۰۷ هجری شمسی باز می‌گردد که دارای آثار تاریخی و هنری متعلق به دوران پیش از اسلام و دوران اسلامی است. در حال حاضر، موزه آذربایجان دارای گنجینه‌ای مهم و با ارزش حاوی دوازده هزار قطعه اشیای عتیقه و هنری است که ۲۳۰۰ قطعه از این اشیای عتیقه و هنری به ثبت رسیده و به دلیل کمبود فضا بخش محدودی از این آثار در بخشهای مختلف موزه در معرض نمایش برای دوستداران تاریخ، فرهنگ و هنر قرار دارد.
موزه عصر آهن مربوط به ۳۰۰۰ سال پیش در عمق ۸ متری زمین
موزه عصر آهن، در پشت مسجد کبود، مکانی تازه کشف شده که به یکباره به عنوان اصیل ترین اماکن تاریخی تبریز از زیر چندین متر خاک زیر زمین سر بالا آورد.
وارد موزه که می شوی خوف عجیبی به سراغت می آید، مکانی نیمه تاریک در دل زمین و پر از اسکلت های گاها ثروتمند همراه با اشیائی گران بها.
به قدمت آثار و گورهای کشف شده در این موزه دقت که می کنی، تعجب برانگیز است، قدمت تاریخی این آثار به هزاره اول قبل از میلاد یعنی دوره آهن برمی گردد و شاید قدمت این آثار است که این سایت موزه را دارای ارزشی جهانی کرده است.
سال ۷۶ اولین باری بوده است که این گورستان با چنین شهرت جهانی بر اثر یک عملیات خاکبرداری ساده در جوار مسجد کبود تبریز کشف شد و پس از آن کاوش های باستان شناسی توسط باستان شناسان مطرح کشور بر روی این منطقه انجام گرفت.
پس از تکمیل بررسی های صورت گرفته ۳۸ گور متعلق به دوره عصر آهن در آن کشف شد که اکثر آن ها به صورت جنینی دفن شده بودند و سال ۸۵ سالی بود که بالاخره این سایت موزه به عنوان اولین موزه صحرایی ایران آغاز به کار کرد.
برج «یانقین» اولین برج آتش نشانی ایران
برج آتش نشانی تبریز (یانقین) که اولین برج آتش نشانی کشور است، گواهی دیگر و محکمی است بر اولین‌ها و برترین‌های این شهر کهن. ارتفاع این برج ۲۳ متر است که در اواخر دوره قاجار ساخته شده است. پلان آن در داخل برج دایره شکل است و بایک رشته راه پله حلزونی به قسمت فوقانی متصل می‌شود.
کارکرد اصلی آن دیدبانی بوده که دارای هشت نور گیر در جهات مختلف است و در زمان خود همواره نگهبانی در بالای سر آن کشیک می‌داد و به محض مشاهده آتش و شناسایی محل وقوع آن بلافاصله زنگی که ازبالای سقف آویزان بود رابه صدا در می‌آورد و ماموران آتش نشانی تبریز که در آن موقع جزو مجهزترین آتش نشانان بودند سریعاً خود را به محل رسانده و با وسایل خود و با کمک آب انبار همسایه‌ها عملیات اطفاع حریق را انجام می‌دادند.
همچنین در بالای برج همیشه چراغی روشن بود تا مردم با کمک از آن بتوانند راه را پیدا کرده و خود را به مرکز آتش نشانی برسانند. این برج یکی از نمونه‌های نادر در نوع خود است که تاکنون باقی مانده و نکته جالب این جاست که طبق مستندات تاریخی، انگلیسی‌ها برج‌های آتش نشانی خود را با الهام از این برج ساخته‌اند.
عمارت شهرداری (میدان ساعت)
کاخ شهرداری تبریز یکی از بناهای زیبا، مستحکم و دیدنی شهر تبریز است که ساخت آن از سال ۱۳۱۴ تا ۱۳۱۸ خورشیدی و به دستور رضاشاه پهلوی در محل گورستان متروک و مخروبه کوی نوبر با نظارت مهندسان آلمانی و در زمان ریاست شهرداری حاج ارفع الملک جلیلی انجام شد.
این کاخ دارای یک برج ساعت چهار صفحه ای است که با طنین موزون زنگ هایش، هر ۱۵ دقیقه یکبار، گذشت زمان را به گوش مردم تبریز می رساند. نمای خارجی این بنا از سنگ تراشیده شده است و نقشه ساختمان شبیه به طرح یک عقاب در حال پرواز است که با نمونه ساختمان های کشور آلمان، قبل از جنگ جهانی دوم مطابقت دارد.
عمارت دارای بخشهای مختلف برای باز دیدکنندگان است که شامل موزه شهرداری (در زیر زمین این بنا دایر است)، تالارهای مختلفی چون تالار دوربین های قدیمی، تالار دفاع مقدس ، چاپ و نشر، فرش، هنر های معاصر، خط و خوشنویسی، تالار حکمت و چندین تالار دیگر است.
کاخ شهرداری تبریز در مرکزی ترین نقطه شهر تبریز و در میدان شهرداری (ساعت) این شهر واقع شده است.
مقبره الشعرای تبریز
کوی‌ها و محله‌های قدیمی تبریز از دیر باز محل و ماوایی برای سالکان حق و شاعران نام آور بوده است و بی تردید تبریز به خاطر جای دادن عارفان و شاعران صاحب نام در دل خود، جایگاه ویژه ایی را در بین شهر های دیگر کشورمان داراست. هر چند برخی از آنان تبریزی یا آذربایجانی الاصل نبوده‌اند اما با این حال هر کدام به علتی به تبریز گذری داشته و به مرور زمان شیفته آن شده و در این مکان ساکن و طبق وصیت‌شان در تبریز به خاک سپرده شده‌اند.
کوی سرخاب به جهت انتساب به شاعران نامی، ارج و قرب بسیاری در بین مردم داشته است به طوری که زندگی در آن و حتی دفن شدن در این کوی معروف، آرزوی بسیاری از بزرگان محسوب می شد. وجود اماکن ، بنا ها ، تکیه ها و مقابر معروفی چون ربع رشیدی ، تکیه حیدر، بقعه عون بن علی، بقعه سید حمزه ،صاحب الامر و سید ابراهیم یا حظیره بابا حسن ، حظیره بابا مزید ، صفوه الصفا و مقبره الشعرا به تقدس و معروفیت آن افزوده است.
مقبره الشعرا (آرامگاه شاعران) یکی از گورستان های تاریخی شهر تبریز است که در محله سرخاب واقع شده است. مقبره الشعرا در گذشته با اسامی حظیره الشعرا، حظیره القضاه، قبرستان سرخاب نیز نامیده می شد اما متاسفانه گذشت روزگاران و مهمتر از آن حوادث طبیعی چون سیل و زلزله، شکل ظاهری آن را از بین برده است.
به دلیل متروک شدن مقبره الشعرا تبریز، آرامگاه شعرای تبریز پس از زمین لرزه‌های سال های ۱۱۹۳ و ۱۱۹۴ هجری قمری و به دلیل مدفون شدن بسیاری از شاعران و عارفان بزرگ در این گورستان، در شهریورماه ۱۳۵۰ خورشیدی مسابقه ای برای طرح یک بنای یادبود در مقبره الشعرا برگزار و عملیات احداث بنای یادبود آغاز شد. هم‌اکنون این بنای یادبود نماد مقبره الشعرا و یکی از نمادهای شهر تبریز محسوب می شود. هم اکنون این مجموعه فرهنگی پذیرای میهمانان و گردشگران می باشد.
معروف ترین آرمیدگان مقبره الشعرا تبریز اسدی طوسی، قطران تبریزی، مجیرالدین بیلقانی، خاقانی شیروانی، ظهیرالدین فارابی، شاپور نیشاپوری، شمس الدین سجاسی، ذوالفقار شروانی، همام تبریزی، مانی شیرازی، شکیبی تبریزی و سید محمد حسین شهریار است.
خانه های قاجاری در کوچه پس کوچه های تاریخی تبریز
تبریز با قدمت چند هزار ساله، نمایشگر خانه‌هایی است که از گذشتگان به یادگار مانده‌اند. از آن جایی که تبریز جزو نقاط زلزله‌خیز است، متاسفانه بسیاری از خانه‌ها و آثار تاریخی آن در این زلزله‌های ویرانگر از بین رفته‌اند. با این حال در این شهر می‌توانید خانه‌های قدیمی دوران قاجار را ببینید که هنوز هم پا بر جا هستند و روح و جان گذشتگان را زنده نگه داشته‌اند.
خانه‌های قدیمی تبریز اغلب یادگار معماری عهد قاجر و حکومت پهلوی است. وجب به وجب محله‌های قدیمی تبریز مانند مقصودیه و سرخاب شما را به گذشته‌ها می‌برد و عطر دل‌چسب خاک حیاط جارو شده‌ی دوران کودکی را به یادمان می‌آورد.
هر چقدر هم که معماری مدرن جذاب و فریبنده باشد، نمی‌تواند با زیبایی معماری آمیخته با روح و سرشار از زندگی خانه‌های قدیمی رقابت کند. اگر روزی به این شهر آمدید، سری به آنها بزنید و به گذشته‌های دور مردمان این سرزمین سفر کنید.
خانه مشروطه (مشروطه اوی)
خانه‌ی مشروطه از معروف‌ترین و مهمترین خانه‌های تاریخی شهر تبریز است. این خانه که هم‌اکنون به‌موزه‌ی مشروطه تبدیل شده است، در سال ۱۲۴۷ به دست «حاج ولی معمار تبریزی» بنا شد. در دوران مشروطه این خانه مرکز جلسات سران مشروطه بود و تصمیمات مهمی توسط رهبران آن مانند ستارخان، باقرخان، ثقه الاسلام تبریز و حاج میرزا آقا فرشی گرفته شد.
معماری این خانه به سبک معماری دوران قاجار بوده و در دو طبقه، با زیربنای ۱۳۰۰ متر مربع ساخته شده است. پنجره‌های ارسی با شیشه‌های سرخ و سبز و سفید، درهای منبت کاری شده، غلام گردش، کلاه فرهنگی و نورگیر این خانه یادآور خانه‌های زیبا و اصیل دوره‌ی قاجار است. دیدن حیاط زیبای آن با گل‌ها، درختان و حوض کوچک، جان و دل آدمی را سرشار از نشاط و زندگی می‌کند. در سال ۱۳۷۵ این خانه تبدیل به موزه شد و آثار و اسناد مربوط به انقلاب مشروطه از جمله سلاح کمری ستارخان، فرش مشروطه و وسایل شخصی سران مشروطه در معرض دید عموم قرار گرفت.
خانه امیر نظام گروسی (موزه‌ی قاجار)
خانه‌ی امیر نظام گروسی، در دوران ناصر الدین شاه قاجار به دستور امیر نظام گروسی ساخته شد که پیشکار قجرها بود. این خانه در مساحتی بالغ بر ۳۰۰۰ متر مربع بنا شده و ساختمان آن دو طبقه و زیر بنای آن ۱۵۰۰ متر است. ایوان این خانه ۱۶ ستون دارد و سرستون‌ها زیبایی آن را دو چندان کرده‌اند. این خانه دو حیاط اندرونی و بیرونی دارد و حوض‌ها و باغچه‌های آنها، این خانه را شبیه بهشتی زمینی کرده است. پنجرهای مشبک با شیشه‌های رنگی، خورشید رنگارنگی را به داخل خانه می‌تاباند. داخل عمارت با گچ‌بری‌ها و آینه‌کاری‌های زیبا آراسته شده است. در زیرزمین نیز حوض‌خانه‌ی بزرگی با ستون‌های آجرکاری شده قرار دارد که همه‌ی این‌ها جلوه‌گر معماری زیبای قاجاری در این خانه هستند.
خانه حیدرزاده
محله‌ی مقصودیه از محله‌های قدیمی تبریز است و به‌راحتی می‌توانید با گشت و گذار در آن، خانه‌های تاریخی و زیبای بسیاری پیدا کنید. یکی از آنها خانه‌ی حیدرزاده است که در سمت جنوبی عمارت شهرداری تبریز قرار گرفته است و چندین خانه‌ی تاریخی دیگر مانند خانه‌ی سلماسی، خانه‌ی بهنام، خانه‌ی گنجه‌ای زاده و خانه‌ی قدکی در اطراف آن قرار دارند. در مورد تاریخ دقیق ساخت این بنا اطلاعات و اسنادی در دست نیست اما کارشناسان میراث فرهنگی بر اساس مطالعات میدانی ادعا می‌کنند که قدمت خانه به ۱۳۰ سال می‌رسد. گفته می‌شود «حاج حبیب لک» معمار این بنا بود و در نقشه‌ی دارالسلطنه‌ی تبریز این ساختمان به نام خانه‌ی «حاج قلی خان سرتیپ» آورده شده است.
خانه ختایی خانه هنرمندان تبریز
خانه‌ی ختایی‌ها از خانه‌های قدیمی تبریز است که از دوران قاجار (حدود ۱۵۰ سال قبل) به یادگار مانده است. این خانه در حوالی خیابان باغ شمال، در بن بست ختایی واقع در کوچه‌ی «صدر» قرار گرفته است. ختایی‌ها بازگانانی بودند که از ثروتمندترین خانواده‌های آن دوران در تبریز محسوب می‌شدند. اهالی خانه توانسته بودند با محافظه کاری و درایت، خود را از آسیب‌های جنگ و انقلاب آذربایجان در امان نگه دارند اما در روز اول محرم سال ۱۳۳۰ با وجود اعلام آتش بس، روس‌ها به این خانه حمله کرده و کسانی که قرآن به‌سر در زیرزمین مخفی شده بودند را به خاک و خون کشیدند و خانه را غارت کردند.
هنگامی که از یک در چوبی کوچک وارد حیاط می‌شوید حوض آبی زیبایی را می‌بینید که در وسط حیاط خودنمایی می‌کند. پنجره‌های ارسی قاجاری مشرف به ایوان است که ستون‌های سرستون‌دار زیبای آن ابتدا به چشم می‌خورد. ارتفاع هر یک از این ستون‌ها حدود ۷/۸ متر است. عمارت در ۲ طبقه ساخته شده است و زیرزمینی بسیار زیبایی دارد. در طبقه‌ی اول «اتاق مهمان» یا تالارخانه و یک اتاق نشیمن قرار دارد.
خانه علی مسیو
علی مسیو تنها فرزند «حاج محمد باقر تبریزی» بود و در محله‌ی نوبر تبریز زندگی می‌کرد. خانه‌ی وی در کوچه‌ی صدر و در مجاورت خانه‌ی ختایی‌ها قرار دارد و قدمت آن به دوران قاجار می‌رسد. این بنا در دو طبقه ساخته شده و شامل یک حیاط اندرونی و یک حیاط بیرونی است. ارتباط این دو حیاط از طریق یک ورودی است و با بالا رفتن از ۲ پله، میتوان به حیاط اندرونی رسید. در اغلب خانه‌های قدیمی قاجار حیاط اندرونی و بیرونی با قرار گرفتن یک ساختمان میان آنها از هم جدا می‌شدند اما این اصل در معماری خانه‌ی علی مسیو به‌کار نرفته و فقط با یک دیوار این دو حیاط را از هم جدا کرده‌اند. زیرزمین خانه نیز به‌عنوان ورودی خانه‌ی همسایه مورد استفاده قرار می‌گرفت. بالای پنجره‌های ساختمان با تزئینات گچی آراسته شده است که به‌شکل گل و چهره‌ی انسان هستند. نمای خانه نیز ترکیبی از گچ و آجر است. امروزه این بنا به «موزه‌ی علی مسیو» تبدیل شده است.
خانه سلماسی موزه سنجش تبریز.
خانه‌ی سلماسی از دیگر خانه‌های قدیمی قاجاری تبریز است که در اوایل حکومت قجرها، به‌دست خانواده‌ی حیدرزاده ساخته شد و سپس خانواده‌ی سلماسی (از تاجران سرشناس تبریز) اقدام به تکمیل ساخت خانه کردند. این خانه در محله‌ی مقصودیه و پشت عمارت شهرداری (برج ساعت) قرار گرفته است.
خانه دارای سردر و نمای آجری است و برای ورود به خانه باید از هشتی بگذرید. ساختمان این بنا در ۳ ضلع حیاط و در دو طبقه با زیربنای ۸۷۵ متر احداث شده است. در طبقه‌ی همکف طنبی‌های اصلی و جانبی در سه ضلع شمالی، شرقی و غربی با پنجره‌های اروسی و شیشه‌های رنگی مخصوص معماری قاجار قرار گرفته‌اند که پنجره‌های آن مشرف به حیاط بیرونی است که حوض بسیار زیبایی دارد و دورادور آن را باغچه‌های کوچکی فراگرفته‌اند. در قسمت غربی ساختمان دو ایوان ستوندار با سرستون‌های گچ کاری شده قرار گرفته‌اند. زیرزمین ضلع شمالی عمارت حوض‌خانه‌ی بسیار زیبایی دارد که نشیمن‌گاه تابستانی اهالی خانه بود و سقفی طاق شکل دارد. بقیه‌ی قسمت‌های زیرزمین به‌عنوان مطبخ، آب انبار و انباری مورد استفاده قرار می‌گرفت.
خانه نیکدل تبریز
خانه‌ی نیکدل از دیگر خانه‌های بسیار زیبای قاجاری تبریز است که هنگام ورود به محله‌ی قدیمی مقصودیه، چشم هر رهگذری را به خود جلب می‌کند. دیوارهای این خانه کوتاه است و حیاط کوچک زیبا و پر از درخت آن به خوبی از بیرون دیده می‌شود.
این خانه دارای حیاط اندرونی (در ضلع جنوبی) و حیاط بیرونی (در ضلع شمالی خانه) است. عمارت در دو طبقه بنا شده و زیرزمینی بسیار زیبا با حوضخانه‌های قاجاری نیز دارد. در مرکز بنا یک تالار بزرگ مستطیل شکل قرار دارد و در ضلع شرقی آن دو راهرو و دو اتاق جانبی (گوشواره) وجود دارد. در ضلع جنوبی پنجره‌های ارسی با شیشه‌های رنگی مشرف بر ایوان ستوندار است و حس و حال زندگی اهالی خانه را در جان ما زنده می‌کند. ستون‌ها نیز گچ‌کاری شده هستند و زیبایی انعکاس شیشه‌های پنجره را دو چندان می‌کند. سقف حوضخانه و زیرزمین به‌شکل طاق‌های قوسی هستند و زمانی که وارد آن می‌شوید تابستانی را به چشم خود می‌بینید که اهل خانه در خنکای حوضخانه مشغول استراحت هستند.
نگارنده : مهدیه فرج زاده
