پولو سن قازانیرسان آما اونو سندن چیخارتماق اوچون نئچه گؤزون سنه زوم (ZOOM) ائلهدیگینی بیلیرسینیز؟! منظوروم عاییلهمیزدهکیلر دئییل البته کی. اونلار بیزیم جانیمیزدیر.
ایندی کیمه بیر شئی دئسن، جوابیندا حتماً بیر شئی، بلکه ده داها چوخ شئی ائشیدرسن! هامی هر شئیی بیلیر!
من ده هامیدان بیری اولدوغوما گؤره ...! بونون اوچون سئوینجلی یم! بو سؤز و احساس سیزه آشینا اولمالیدیر.
جیبدهکی پولون، آغیرلیغینی حسّ ائتدیرهرک وئردیگی راحاتلیق کیمی!
قورخمایین! سیزین جیبیزده گؤزوم یوخدور! آمّا بو یازینین موضوعو جیب اولدوغو اوچون، ائله جیبین اطرافیندا دولاناجاغام. جیب ماهیّتی اعتبارییله ایکی جوره دیر: 1- میندیگیمیز جیب، 2- میندیردیگیمیز جیب.
میندیگیمیز جیب، بیر جور داغ- داش ماشینی دیر. میندیردیگیمیز جیب ایسه، پالتاریمیزداکی جیبدیر. ایلک جیب چوخ مهم اولمایابیلر آمّا ایکینجی جیب، بوتون دینلرده، مکتبلرده، طریقتلرده و فلسفهلرده مخصوص یئری اولاجاق قدر مهمدیر. حتی بعضی ایدئولوژی و مکتبلر، جیبین اوستونده قورولوب!
خلاصه، جیب و ایچیندهکی پول، سودان سونرا ان مهم حیات مایاسیدیر!
جیبین چوخ ایشلَوی (کاربوردو!) واردیر. بعضیلری الینه جیبینه قویار، بعضیلری پول قویار، بعضیلری کاغاذ و کیملیک کارتی قویار، بعضیلری بونلارین هامیسینی قویار، بعضیلری بونلارین هامیسینی کیفه، سونرا دا کیفی جیبینه قویار، بعضیلرینین جیبینده همیشه (حتی هاوانین آرام اولدوغو واختتلاردا دا) یئل اسر، بعضیلرینین شالواریندا ذاتاً جیب اولماز (بونلارین دا بعضیسی باشقالارینین جیبیندن گئچینر)، بعضیلرینین جیبی درین اولار و ...
هامیمیز صبحدن آخشاما یا دا آخشامدان صبحه و یا 24 ساعت بو جیبه بیر شئیلر آتماق اوچون چالیشیریق. جیب دولاندا ایسه، یاستیق ایچی، فرشین آلتی، گویوم ایچی و ... کیمی یئرلره قویوروق. ساوادلیلاریمیز پوز وئره وئره آپاریر بانکا قویور. سونرا دا اؤز پوللارینی آلماق اوچون نئچه ساعت صفده گؤزلهمهلیدیرلر. حتی بعضیلری سونرا پوللارینی آلابیلمیر!
بو مرحلهیه قدر (یاستیق ایچی، فرش آلتی و گویوم ایچی کیمی سنّتی بانکلاریمیز و ملی، ملت، صادرات، کشاورزی، تجارت، سپه و ... کیمی معتبر بانکلاردا اولدوغو مدّتجه) پولوموز بیزیمدیر. آنجاق بیزی ایشلهدیب، امهییمیزدن اؤزونه پای آییراندان سونرا بیر قیسمتینی بیزه وئرن سرمایه سیستمی، بو دفعه وئردیگی پولو جیبیمیزدن یا دا الیمیزدن چیخارتماق ایستهییر.
سرمایه سیستمی دئیینده، وارلی دؤولتلی قونشوزا اَیری اَیری باخمایین ها!! او دا سیستمین قوربانیدیر! یعنی ایستمهسه ده، چوخ پول قازاناجاق. هانی دئییرلر «پول پولو گتیرر»! بو سیستمین طبیعتدهکی آدی «بقاء قانونو»دور.
قدیم زامانلار اینترنت، ماهواره، ماشین، اداره، توپ، توفنگ و حتی پالتار اولمایان زامانلار، آتالاریمیز یارپاقلا اؤرتونرمیش! ایش دئدیگین، بیر حیوانی یاخالاییب، چیی چیی یئمکایمیش! شغل، تحصیل و ... آدیندا بیر شئی یوخ ایمیش! بیر گون اجدادیمیزین سؤزلری بیربیرینه خوش گلمهدی. علم آز ایدی، فرهنگ یوخ ایدی، دیلدهکی کلمه ساییسی دا آز ایدی. بو دا هامینی داریخدیرمیشدی! هر کس اؤزونه بیر دیل سئچدی و اوردا- بوردا یئرلشمهیه چالیشدی. ساواشلار اولدو و هر کس ساواشلارداکی نتیجهیه گؤره تازا یئرلره کؤچدو. ساواشلاردا غالب اولانلار، دریا کنارلاریندا، دوز (düz) اووالاردا، یاییملی اوتلاق داغلاردا، سولو چای قیراقلاریندا یئرلشرکن، بو ساواشلارین مغلوبلاری دا قوراقلیق چؤللره، اوجا و سیوری داغلارا و... چکیلدیلر.
سرمایه سیستمی ده ائله بو «بقاء قانونو»نون اوبیری اوزودور.
تلویزیون سرمایه سیستمینه خدمت ائدن ان مهم وسیلهدیر. تبلیغاتلاریندا، یاشاییشیمیزدا ضروری اولمایان شئیلری، سودان دا حیاتیایمیش کیمی گؤستریر! خبرلر، او تلویزیون صاحبینین منافعی دوغرولتوسوندا وئریلیر و اوستاجا ظرافتلر ایشلهنیر! فیلم، خبر و حتی مستندلرده، حتی سیزین اوشاغینیزا قویاجاغینیز آدا تاثیر قویماق اوچون اینجه حسابلار یاپیلیر!
مسالهنی خیردالاییب، سونرا نتیجهیه گئچهجهیم:
سئوگیلی اوخویوجولار، چوخ یا دا آز زحمتله قازاندیغینیز پول سیزیندیر. او سیزین امهیینیزین و عؤمرونوزون مادّی قارشیلیغیدیر. واجب احتیاجلارا خرجلهینده ده، سیزدن چوخ اوزاقلاشماسینا - الینیزدن گلدیگی قدر- اجازه وئرمهیین! مثلاً ائوینیزین ان یاخین باقّالینی و یا پالتارساتانینی قویوب، احتیاجلارینیزی شهر ایچیندن و یا باشقا یئرلردن تامین ائتمهیین. سیزین مسالهلرینیزه (غرضسیز) توخونان نشریهنی اوخویون. اؤز شهرینیزین یا دا منطقهنیزین یا دا اؤلکهنیزین تولیداتیندان استفاده ائلهیین! سیزه ان یاخین میوهچینین اخلاقی مشکلی وارسا یا دا سیزه، محلهنیزه و شهرینیزه مشکل یارادابیلهجک تیپلردندیر یا دا آختاردیغینیز شئی اوردا یوخسا، او زامان گینه ده آختاردیغینیز شئیین اولدوغو ان یاخین یئردن تامین ائدین.
نه قدر قازاندیغینیز و یا نه درجه اوخوموش اولدوغونوز یوخ، بلکه پولونوزا گؤره بیلینج و فرهنگ صاحیبی اولماغینیز و بو فرهنگی اویقولامانیز (عَمَلده ایشلتمهیینیز) هر ایشین باشی ساییلیر. یعنی فرهنگ و اقتصاد بیر بیرینین مُکمّلیدیر. آنجاق فرهنگ داها اؤنملیدیر.
اوروپا اؤلکهلرینده احقاق اولونان حاقلار، انسانلارین اقتصاد اوزره یوخاری فرهنگ و آنلاییشلاری سایهسینده تحقق تاپمیشدیر. یعنی چوخ یئرده هئچ انقلاب اولماییب، آما حاکمیتلر بو آنلاییشین و داها دوغروسو سرگیلهنن (عَمَلده گؤستریلن) مدنی داورانیشلارین قاباغیندا گئتدیکجه بویون اَیمَک مجبوریتینده قالیبلار. بو آرادا هامینین یوخاری آنلاییش صاحیبی اولماسینی گؤزلهمک بوش بیر خیالدیر. اصل مساله بودور کی بونا (انسانلارین چوخونون یوخاری آنلاییش صاحیبی اولماسینا) احتیاج دا یوخدور. بونون اوروپادا بئله بوجور اولمادیغیندان آرخایین اولابیلرسینیز. اوراداکی قولاغی توکلولر بیزیم قولاغی توکلولری («بیزلری» دئمه دیم کی دَیمه سین!) جیبینه قویارلار.
مرحوم دکتر شریعتینین بئله بیر سؤزو واردیر: دوز یولدان گئدین، حتی اگر تک قالساز!
یا دا «ایشینیزی دوز گؤرون، ایشینی دوز گؤرن بیر تک سیز قالساز دا!».